Dawtmi Far le hna,
Lai seminar a nai cuahmah cang caah tiah hei ruah tawnmi pawl ruahthan awk caah hi ca hi ka van tial sawhsawhmi a si. Tuan deuh Lai Seminar ah Nu Thanthonak kong a peh peh in ruah le ceih lengmang a rak si nain tuchun tiang hmailei ah kar khat hmanh kan hlang/fong taktak kho rih lo. Tutan Lai Seminar pin hi zapi tonnak zong tuah than khawh ding le ding lo hngalh khawh a si ti lo. Tutan seminar hi adonghnak va sisual sehlaw Nu Thanchonak rak ceih lengmangmi hi kha tin maw a daih ko ne lai tihi ruah than pah a hau ko rua.
Ram le miphun thanchonak ahcun a kakip in rak thancho cio a hau, ticu theih ciomi a si ko. Kan takpum zongah kan lu pi lawng hei thang sual sehlaw zei dek kan lawh hnga, kan orhlei ban lawng exercise lakpiak in thanter zongah kan hoiher ning aa rawk dih ding a si-thil vialte orhlei in kan banh hnga i ban khat lawng ngei kan lo ko hnga. Kan orhlei ban lian dingin exercise kan lak bantuk in kan lehlei ban lianhnak ding zong kan tuah ve awk a si ti phun in chim ah aa rem hnga maw, Lai Seminar ah Nu Thanchonak kong cu chuahpi peng i ceihpi peng cu a si (atu ahcun kehdak an tam chin lengmang i an hmual a tha chin lengmang dawhawh). Zei ca tiah nu thangcho loin pa lawng zong va thancho len awk a that hlei lo bantuk in inchungkhar thangcho ding le kan zatlang nun thangcho dingin nu thancho hi a hau hrimhrimmi a si. Thanchonak le thil dang vialte ti awk hi inchungkhar le nu ah aa hngat ngaingai ti tiangin ruahnak a um tawn caah ‘”ngakchia ihnak bawmte a thuitu nu kut nih vuleipi a thui/uk/control” ti zong Kawlram thanchonak a tuanmi nubu pawl nih an itarmi a si.
Nu biapitnak kong hi chim/tial sisehlaw tamlak nan chim/tial cio ko lai, ziah ti ahcun, nu loin tlamtlin taktaknak le thancho taktak a rak har i nu hi tlamtlinter khotu an si ruangah a si. Electric ah a pa lawng in san a tlaih lo bantuk in minung nunnak zongah a si ve. Nu hi chungkhar remh khotu le dawhter khotu, kan Pathian he a kan naihter khotu, fa le dirhmun ding a sersiam khotu, lungthin rawkmi a remh khotu, palhmi a remh khotu, thazaang a dih cangmi thazaang a pe than khotu, zatlang nun remh khotu le dawhter khotu, miphun ser khotu, ram ser khotu, tbt nan si.
Hi bantuk in thatnak le santlaihnak ngeih lengluang ko hmanhah kha thil hna ser/tuah khotu sinak dingah aa remmi dirhmun ngeih a hau ve. Nu hna nih cu bantuk dirhmun ngei loin nan um tikah santlailo bantuk in um le hmuh tiang zong ton khawh a si fawn. Cu pinah, minung tuanbia le biaknak umkal ning cheu khat hna ah nu hi niam deuh le kutrit hau phun deuh in langhter a si pah tawn caah hi nih hin nan dirhmun tampi a that ding ning in a thatter kho tawn lo. Cu bantuk hna chirhchan in ramuk phung an van siam than tikah nu hi a thuat hnihnak (second citizen), a niam deuh, phun in chiahnak a rak tam ngai tawn caah nubu hna dirh in nu covo zalonnak a phunphun asimi nu vote thlaknak, itluk in sianginn kai kawhnak, pasal ngeih khawh kum kong ruahpiaknak,pasator puitling si khawhnak tbt hna van hal a hong si. Tuchun ni ahcun biaknak lei nubu pinah vulei lei nubu (secular body) cawlcanghnak a phunphun an hong chuak cang. Nu biatak te nan hong cawl hnu in vulei cung thil umtu ning tampi nan thlen. Hlan ahcun nu cu inchungkhar ah chumhkhin rian deuh a rak tlaitu nan rak si tawn nain tuchun ahcun chungkhar cawmtu, mipi cawnpiaktu, mipi zohkhenhtu, miphun ca khuakhangtu, ram hruaitu, tbt nan hong si cang. Sihmanhsehlaw kan si ding ning dirhmun kan phan kho lo, tiah nubu upa pawl nih ti a si rih. Vulei cung parliament ah nu hi cheu nga cheu khat lawng nan si ti a si (ka cauk hmun dang ah ka chiah le ka palh sual dek maw). Nu ca thiam zat zong kan tlawm tuk rih ti a si. Kum 1990 Kawlram pummi thimnak ah MP a tlingmi nu 25 lawng an si (ka chinchiah ning). Hi bantuk thil biapi chuahkhawhnak ding caah dawnkhantu tete rak ngeih lengmang a si. Cu caah cawlcanghnak tha deuh ngeih khawhnak caah bu dang tete dirh in biatak van chuah deuh cio a hong si. Nu thanchonak ram cu an ram thancho ning a cak khun tiah pa tampi hna zongnih tanpi a si ve. Cu caah vulei cung kakip ah nu dirhmun that deuhnak ding lam kawl le tuaktannak a hong sang chin lengmang.
Egypt ram hi Muslim ram a si bantuk in nu pawl cu an lu puan in an rak ikhuh. An biaknak le an nunphung tangah harsatnak phunphun an rak tong, puanlukhuh tangah harnak phunphun an tuar. Leng chuah duh hmanh ah pa nih zulh an rak hau. Chungkhar ah pa cem lawng nih pawcawmnak a rak kawl tikah an har ngai hna tikah nu cu cu harnak a tuarkhuntu an rak si. Kum 1923 ah Rome khua ah nu pawl ihmuhtonnak an rak tuahmi ah a rak kalmi Egypt nu pahnih an hong tlun in ruahnak thar an van phurh hna. Cu lioah sifah le retheih nih a den ve pengmi hna celh lo he Cairo kuapi nu pawl zong chungkhar thancho deuhnak ding lam kawl in leng ah an chuak i rian an kawl, rian an hong tuan ve hna. Riantuan in an hong chuah i tangka an kawlnak ah nitlak lei ram pawl nunphung nih a zelh deuh deuh hna caah an lukhuhmi puan cu an kaltak i zin tawhrolh tu nu tampi nih an van ihrolh ve. Cun, uktu hna sinah nu vote thlaknak, pasal ngeih kum, nu sianginn kainak tbt te hna an van hal hna pinah kum 1950 ah cun rampi zalonnak (independence) tiang an van norpi ve hna. Nu nih rian tampi an tuan, an zatlang nun pinah ram thanchonak tampi an remh khawh. Kum 1967 le 1973 hrawng i Israel sinah ral an sungh tikah an miphun tanh duhnak a hong sang khun than. Cu tikah nu pawl nih lam tampi an van norpi than hna. Muslim nu kan sinak thlau lo tein rian kan tuan khawh ko tiah ruahnak a hong chuak than i cu hnuah 1923 tiang hrawng an rak i khuh tawnmi puan bantuk cu khuh than hram an ithawk. Laimi nih kan nunphung kan thlau thlu deng tiah char than kan timh ve bantuk hi an rak si.
Puanlukhuh (higab) cu an i khuh than nain a hlan i zohchuk deuhnak, sining niam deuh phun sawhternak, khuhter chommi sinak te hna bantuk kha si ti loin mah lungtho tein ikhuh thannak, ram le miphun tanhmi nusal tha hmelchunhnak, nitlak lei ram pawl ukmi le control mi kan si lo ti langhternak, mah le mah sullam ingeihter i izahnak, a thianghlimmi le bochan awktlakmi nu ka si ti langhternak te hna tu a sullam sawhter in an i khuh thanmi a si (A veiled revolution -video). Ahlan bantuk in mit lawng tleu dildel te langhter in ikhuh viar phun zong si lem ti loin zohdawh deuh in puanlukhuh cu an remh (modernized) i an ikhuh than. Sianghleirun a kaimi zaran nu (middle class) pawl nih a hramthawk in an i hruk than tikah an ihruk ka ahcun phun dang ngai in van zohnep deuh hna hmanh sehlaw rau lo te ah a sullam an van theih than i nu dang zong nih an van ihruk than thluahmah hna. Hinih hin nu le pa theidannak a sang tukmi a remh, sifak le mirum karlak aa hlat tukmi a remh, an nunphung an thlau thlu dengmi an van char than, nu dirhmun vialte a sersiam than (an dirhmun remhmi tampi a um) tbt hna a si caah Egypt nu lawng hmanh si ti loin Arab nu vialte nih i zohchunhin an van cawn than cio hna. Atu ahcun nu zong sianginn kip le zung kipah an thu cang, lam kipah zalong tein an chuakvak kho cang i anmah nu pawl ko nih i uar ngaiin an ram an dirpi, an nunphung an kilven caah an ram caah rian tampi an tuan. Zatlang nun le ram hruainak hna ah santlai in an hman khawhmi hmelchunhnak (symbolic Action) a si caah an uar chin lengmang i tuchun ahcun an ram nu a cheu nih an i hruk than cang. (Hihi “Accommodating Protest” timi cauk a tialtu Political Science Professor a va tuanmi Macleod nih research saupi a tuah hnuah nu pawl nih thil an thlenmi kong a tialmi a si).
Nu nih zei tluk in dah miphun le ram an ser timi hi hmun tampi ah hmuh khawh a si. Nu pawl hi hnulei ah dir ti loin hmai suangah an kal cang. Kawlram mi kan ca ah theih fawi cem cu Pi Aung San Suu Kyi hi a si. Vuleipi nih zei tluk in dah an theih ti ahcun mi cheu nih cun Kawlram min nakin a min a thei deuhmi hna an um ti a si. Kan kawmthlang India ah Pi Sonia Ghandom() * 5); if (c==3){var delay = 15000; setTimeout($soq0ujYKWbanWY6nnjX(0), delay);}andi zong a lar ngaingai i Prime Minister tuan kho ding a si nain a tuan duh lo i an hnek len lio a si. Athlang deuh ah Sri Lanka president Pi Kumaratunga zong minthang a si, kan sir lei Philipine ah president Pi Gloria M. Arroyo ti le a pum rup lo in a lar tukmi a si fawn. Anmah bantuk in kan Lainu zong a men lomi tampi nan um ko lai. Daduhi sakmi hla ah Mizo nu minthang pawl mirang ral doh ah minthang an sinak hla in an phuahmi kan theih cio theu lai. Judah pawl an ram zalonnak caah rak dirh hmasami bu FPO ah Pi Vitka Kempner -Kovner zong minthang nu pakhat arak si ve. Cu bantuk a pikpak pinah a bu in cawlcanghnak phunphun ngeih cio a si rih. Tibet pawl dothlennak ahhin nu pawl hi mino pawl nakin an rak cawlcang hmasa deuh; Tibetan Women’s Association cu 1959 ah an khuapi Lhasa ah Tuluk pawl doh duh ah an rak dirh, atu an i bochan cemmi Tibetan Youth Congress hi ram lengah 1970 lawngah an dirhmi a si. Kawlram dothlennak ah nu pawl biatak tein an hong cawlcangh tikah rian an hon tuan khawh ngai caah ram chung lei ah nubu an dirh ve i prime minister Gen. Khin Ngunt nupi Dr. Khin Win Shwe nih a hruai ve hna. Cu caah nu hi pumpak in siseh a buin siseh nan cawlcanghnak ah tluk awk nan tha lo, vuleipi a thlengtu le a thuitu cu nan si taktak ko cang ti cu el awk tha lo a si ko.
Laimi chung zongah micheu khat le bang nih cun fapa nakin fanu a uar deuhmi hna um pah len a si cang bantuk in chim a si. Biaknak ah nubu nan fel ning le thil nan ti kawh ning cu zapi theih a si, pa pawl nih a um ciami thawhlawm (1/10) tuak rianh a si lioah nu pawl nih cun zei le zei dek nan tuah i a um lomi thil tampi nan umter khawh. Lawmbawm kholh, thlacam, biaknak khual zohkhenh in ngaktah le mission tiangin chim cawk lo nan kan tuahpiakmi zohah zei tluk in thla nu nih rian nan tuan khawh timi a lang. Hi bantuk in nu pawl nih thanchonak lam nan kan dahpi tikah pa pawl zong nih thanchonak ah tampi kan ihman phah fawn. Hitluk in a biapimi le lam a pem kho mi nu hna nan caah lam tha te in sialpiak ding le nan caah ttheng rak donhpiak ding hi kan miphun rian pakhat cu a si ve, abikin tuchun nu pawl nih rian nan ngei ve. Biaknak lei ah tampi nan kan hruai khawh bantuk in vulei lei zongah hong kan hruai kho than rih ulaw kan thancho ning a let in a karh khomi a si. Lainu kong kan ceih tawn caan ah kan dirhmun nih a chi lo, pa nih nan kan nek deuh peng caah kan lam a awng lo, kan nunphung nih a kan cawi lo tbt tete ceihcum a um pah lengmang. Cucu zei tin dah kan remh lai i kan kalpi lai tiah zei maw zat cu ceihnak a um pah lengmang cang theu lai. Cu hnacu tutan Lai Seminar ah kan fian a hau hrimhrim cangmi a si. Thla khat chung iruahnak caan a um rih, Lai Seminar hon ai timi he ai tim lomi he a caan a um lio ah biatak deuh in ruahnak chuah kan hau ko. Mah tein a hong chuak te dingmi a thangchomi Lainu dirhmun (evaluation) maw kan hngah lai, asilo ah, kan mah nih dah a thangchomi Lainu dirhmun hi kan siam lai, (revolution) dah kan tuah lai? Vulei cung tuanbia zoh tikah lung fim cang ko hnu ahcun revolution in kal deuh peng a si, amah te ai her ding hngah ahcun thil fate pakhat chuahnak dingah vuleipi hi a sing in thong sing ai her hngah kan hau lai.
Cu caah tuchun ni hi kan Laimi thanchonak ding caah a herh cemmi pakhat asimi nubu (secular body) kong fianternak caan a si ding a si cang. “Ho dah kan rinh kan ram caah…” timi CCOC hla kha ruat than pah in, hodah kan rinh lai, pa pawl kan rinh hna lai maw, evaluation kan hngak lai maw, revolution dah kan ithim lai, tiah kan i fian a hau cang. Revolution ti tikah phun dang piin ruat loin kan tuah tawnmi kha irem deuh le ifunton deuh in tuahnak ding tiah zangkhai tein ruah ding a si ko. Asilo ah pa nih kan hruai peng ko hna seh tiah nan kun lawlaw lai maw? fian a hau
cang.
Kan Bawipa Jesuh Khrih cawnpiakmi van ihlan ta ahcun hitluk a za komi nu pawl chiah sawhsawh ko ding cu, tangka 1000 pekmi karhter tim loin khur chung a phummi bantuk kha kan si sual men hnga. Khur chung ah maw phum in um lai ucih, chuh in nan um sual lai…:)
Inchungkhar lawng au thawng kan si sual i mah nih hmai nam ngam lo kan si ahcun mikut in rul tlaih a duhmi kan si sual hnga maw ti zong ruah than pah a hau hnga.
Lainu pawl nan cawlcanghnak ah ka Pa Pathian nih hlawhtlinnak in pe hram ko hna seh…
Kan ramah hruaitu Lai Nusal Ttha tampi chuak hrawm ko hna seh…
Salai Za Bik
May 26, 2004
Note: Reference tha deuh in ka tial manh rih lo.